Μίλτος Κουντουράς

Το σχολείο μας ονομάζεται 3^ο Γενικό Λύκειο «Μίλτος Κουντουράς». Είναι σχολείο με ονοματεπώνυμο, που το απέκτησε πριν σχεδόν από 15 χρόνια. Για τον λόγο αυτό πιστεύω πως αφού ανήκουμε σε αυτό το σχολείο, θα έπρεπε να αφιερώσουμε λίγο από τον χρόνο μας για τον διάσημο εκπαιδευτικό.

Παρακάτω παραθέτω μια μικρή του βιογραφία σε σχέση με την αξία του καθώς και μερικά αποσπάσματα από τα έργα του, που νομίζω πως θα σας αρέσουν.

Κουντουράς, Μίλτος (Σκόπελος Μυτιλήνης, 1889 - Αθήνα, 1940).
Εκπαιδευτικός, από τους βασικούς εκπροσώπους του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και εισηγητής σημαντικών μέτρων για την εφαρμογή πνεύματος της "Μεταρρύθμισης" του 1929-32. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, εργάστηκε αρχικά για λίγο (στα διαλείμματα αλλεπάλληλων στρατεύσεων) ως καθηγητής στη Χίο και στη Μυτιλήνη.

Ο Κουντουράς έδειξε από νωρίς κλίση προς τη λογοτεχνία: από το 1909 ανήκει στον κύκλο του περιοδικού Ο Νoυμάς (του Δ. Ταγκόπουλου), και αργότερα και του περιοδικού Χαραυγή (Μυτιλήνης), όπου δημοσιεύονται ποιήματά του, με το ψευδώνυμο Μίλτος Λέσβης.

Από νωρίς επίσης ο Κουντουράς εντάχτηκε στις τάξεις του "μαχόμενου" δημοτικισμού: ιδρυτικό μέλος (μαζί με το Β. Ρώτα, το Φ. Δραγούμη κ.α.) της πρώτης "Φοιτητικής Συντροφιάς" (1910-11), συνυπογράφει τα κείμενά της, όπου προβάλλονται και οι στενές σχέσεις του γλωσσικού με το εκπαιδευτικό ζήτημα. Αργότερα, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Κουντουράς θα είναι αδιάκοπα στην πρωτοπορία των γλωσσο-εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και θα υποστηρίξει την ορθογραφική και τονική απλοποίηση (θα προτείνει ακόμη και την τροποποίηση του αλφαβήτου).

Το 1923 ο Κουντουράς δημοσιεύει ψευδώνυμα στην εφημερίδα του Σ. Μυριβήλη Καμπάνα (Μυτιλήνης) το πρώτο του κείμενο για τα εκπαιδευτικά πράγματα με τίτλο "Κλείστε τα σχολειά": είναι ένα ιδιαίτερα μαχητικό και οξύ σχόλιο για την κακή κατάσταση των ελληνικών σχολείων, για την κοινωνική υποβάθμιση των δασκάλων, για την ανεπάρκεια της διοικητικής μηχανής, για τα χάλια των προγραμμάτων και των βιβλίων. Παράλληλα, όμως, προβάλλει και το όραμα ενός νέου σχολείου όπου "τα λόγια του χωριάτη, η ασυγκράτητη ζωηράδα του παιδιού, ο έρωτας, το τραγούδι, η χαρά που κάνει τρέλες" δε θα είναι πια "θανάσιμα αμαρτήματα".

Αλλά, όπως και με τον Α. Δελμούζο ( είκοσι χρόνια μετά το Σχολείο του Βόλου και δύο χρόνια μετά τα "Μαρασλειακά"), έτσι και με τον Κουντουρά: το 1928 διώκεται ύστερα από καταγγελία μιας ομάδας γονέων που υποστηρίχτηκαν από τον επίσκοπο Απαμείας Βασίλειο (Μαγκριώτη), και φαίνεται ότι υποκινήθηκαν από μέλη του διδακτικού προσωπικού του Σχολείου. 'Έτσι ξεσπούν τα "Σκάνδαλα" της Θεσσαλονίκης που έμειναν στην εκπαιδευτική ιστορία ως "Διδασκαλειακά". Οι κατηγορίες είναι ίδιες με εκείνες που διατυπώθηκαν εναντίον του Δελμούζου: η διδασκαλία και γενικά η ζωή του Διδασκαλείου χαρακτηρίζεται αντεθνική, αθεϊστική, ανήθικη, "μαλλιαρή". Η διοικητική ανάκριση που εκτελεί ο Γεώργιος Παλαιολόγος και οι πειθαρχικές διαδικασίες που ακολουθούν, καταλήγουν σε ουσιαστική απαλλαγή του Κουντουρά του οποίου, όμως, έχει έτσι ανακοπεί ο ενθουσιασμός και περισταλεί η δραστηριότητα.

Πάντως ο Κουντουράς παραμένει στη διεύθυνση του Διδασκαλείου συνεχίζοντας το έργο του (ενώ συνεχιζόταν και η πολεμική εναντίον του) και κερδίζοντας την εκτίμηση της "ηγεσίας" του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, καθώς και την αγάπη των μαθητριών του (που πάνω από πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του εξακολουθούν να αναπτύσσουν δραστηριότητες για να τιμήσουν τη μνήμη του).

Η Πολιτεία (με υπουργό Παιδείας τον Γ. Παπανδρέου σε κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου ) εμφανίζεται κι αυτή να τον τιμά διορίζοντάς τον στο Συμβούλιο που θα εξέφραζε και θα υλοποιούσε τις μεταρρυθμιστικές της προθέσεις. Είναι, ωστόσο, άγνωστο πόσο βάρυνε στην απόφαση αυτή και το καταλάγιασμα της πολεμικής το οποίο θα εξασφαλιζόταν με την απομάκρυνση του Κουντουρά από τη Θεσσαλονίκη.

Σε συνολική θεώρηση, το παιδαγωγικό-εκπαιδευτικό έργο του Κουντουρά (στο θεωρητικό υπόβαθρο, στην πράξη και στη νομοθετική έκφραση) υπήρξε καθοριστικό στις προσπάθειες να πάρει συγκεκριμένη μορφή το αίτημα για "εκπαιδευτική μεταρρύθμιση" στην Ελλάδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
§ Μίλτος Κουντουράς "Κλείστε τα σχολειά" (Εκπαιδευτικά Άπαντα. Εισαγωγή, σχόλια Αλ. Δημαράς 2 τ., Αθήνα 1986).
§ Μίλτος Κουντουράς - Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, 1927-1930, (Αθήνα 1976, συλλογικό έργο ομάδας παλιών μαθητών του).
§ Αφιέρωμα του περιοδικό Αιολικά Γράμματα Δ' (1974).
§ Π. Δ. Πανταζής, Μίλτος Κουντουράς, ο δάσκαλος της Ρωμιοσύνης (Αθήνα 1984).

Αποσπάσματα από έργα του Μίλτου Κουντουρά

ΤΑΞΙΔΙ

Να της βαρκούλας μου κι εγώ μονάχος κυβερνήτης! - Φύσα, βοριά μου, κόπλωνε το κάτασπρο πανί της.
Χτύπα με, κύμα κι άσκιαχτος μεθώ από περηφάνεια, σα βλέπω γύρω αφρόπλαστα να πλέκουνται στεφάνια...

Νοιώθω της βάρκας το κορμί να τρίζει από βαθιά, - λάγνα το κύμα ορέγεται να τη ρουφήξει, αλιά μου! -
μα εγώ τρελά αρμενίζοντας προς ακρογιάλια εξωτικά, πλώρη βάζω τα στήθια μου, τιμόνι την καρδιά μου!

"ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΞΕΧΑΡΒΑΛΩΜΑ"

"Η μαύρη αλήθεια λοιπόν είναι τούτη: Στην Ελλάδα σήμερα δεν υπάρχει Εκπαίδευση. το φωνάζουν απελπισμένα όσοι αγαοπούν ακόμη το Σχολείο, το επανάλεβαν χίλιες φορές ερασιτεχνικά στις εφημερίδες οι δημοσιογράφοι, το μουρμουρίζουν κουνώντας θλιβερά το κεφάλι οι άνθρωποι της περασμένης γενεάς, το αισθάνεται αόριστα ο αγράμματος λαός όταν συχνά μέσα στη βιοπάλη του αναστενάζει: "Κοντά σ΄όλα πάνε και τα καημένα τα γράμματα! ..."

Και η αλήθεια είναι αυτή. Σχολειό πια δεν υπάρχει. Κινείται μονάχα ακόμη ένας ανήθικος κι αρρωστημένος οργανισμός γεμάτος από δηλητήριο και παραφροσύνη, που πολύ σύντομα θα επιδράσει θανατηφόρα σ΄όλη την κατοπινή ζωή του τόπου μας. Μια σάπια και ξεχαρβαλωμένη μηχανή, όπου από ανάγκη ρίχνουμε μέσα μια καθαρή κι αγνή ζωική παραγωγή - τα ευκολόπλαστα παιδιά μας - για να μας τα μεταβάλει ύστερ' από λίγα χρόνια σε μούμιες κατάξερες και φασκιωμένες ή σε κινούμενα μιάσματα ανασυρμένα σαν από τάφους...

Δεν είμαι καθόλου υπερβολικός. Αγάπησα και ονειρεύτηκα ένα περίλαμπρο Σχολειό, κι αποφάσισα να θυσιάσω κάθε μου υλική ευζωία σε μια ψυχική μου ικανοποίηση. Κι είδα, όσο έζησα εκεί μέσα, τη ρίζα του κακού τόσο βαθιά του εισχωρημένη, ώστε απελπισμένος να καταλήξω πολλές φορές στην εξωφρενιτική ανακραυγή των σημερινών γραφομένων μου: Κλείστε τα Σχολειά! Γιατί ο οργανισμός αυτός, που τον εθέσπισε βέβαιε σε παλαιότερα χρόνια ένας αγνός ενθουσιασμός και μια ομαδική αγάπη, κατάντησε στην εξέλιξη του, από ορισμένες αιτίες και αφορμές, μια αθλιότητα κι ένα ψέμα που πρέπει να χτυπηθεί και να εκλείψει, αν δε θέλουμε οι αμέσως ερχόμενες γενεές να πληρώσουν πολύ ακριβότερα από εμάς τις αμαρτίες των γονιών τους".

Μίλτος Κουντουράς "Κλείστε τα σχολειά"

ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ

"Τέχνη όμως για μας δεν ήταν απλώς μάθηση και δεξιοτεχνία, όπως μάθηση δεν ήταν απλώς απομνημόνευση και απόχτηση ενός ποσού γνώσεων, καθώς επίσης ηθική δεν ήταν άσκηση της βούλησης για την επιτέλεση καλών πράξεων, καταπώς ήθελε η παλιά παιδαγωγική.

Τέχνη δεν ήταν απλώς επιτυχία από μέρος του παιδιού εκτέλεσης, πάνω σε γνωστούς τύπους, όσο τέλειοι κι αναγνωρισμένοι κι αν ήσαν, μορφών ή τόνων ή λογοτεχνημάτων που να προκαλούν ευάρεστα σχόλια των θεατών και των επισκεπτών του σχολειού μας. Κι ακόμα Τέχνη δεν ήταν επιπόλαιη κι αποθαυμαστική, ή έστω και βαθύτερη μονάχα απόλαυση έργων Τέχνης, οσοδήποτε μεγάλα κι οσοδήποτε ελκυστικά κι αν ήσαν αυτά.

Γιατί η αντίληψη αυτή της Τέχνης, σχετικά με την αγωγή του νέου σχολειού, περιέχει πολύ λίγο από το μορφωτικό στοιχείο, συγκρινόμενο μ' εκείνο, που εγώ επιζητούσα. Είναι στείρα και δρά παθητικά η τέχνη αυτή πάνω στο παιδί, γιατί ή είναι απονεκρωτική των δυνάμεων της ψυχής του παιδιού, μίμηση προτύπων μεγάλων που περιέχουν μέσα τους καταπιεστική αυθεντία, ή παθητικό νερούλιασμα και τεμπέλιασμα της ψυχής, που παραδίνεται αδρανής σ΄ένα είδος θρησκευτικής καταληψίας.

Αλλά την Τέχνη την θέλαμε, όπως και την εργασία και όλη τη ζωή, έκφραση της ζωής του παιδιού και ξετύλιγμα των ψυχικών και σωματικών του δυνάμεων προς μια μορφή, που σ' εξωτερικές εικόνες θα επρόβαλλε γραφικά τη δικιά του, την ατομική του ψυχή, διαρκώς τελειοποιούμενη. Κι εδώ πια το νόημα της Τέχνης εκάλυπτε το νόημα της Μόρφωσης".

Μίλτος Κουντουράς "Κλείστε τα σχολειά"

"Έβαλα τη συγκέντρωση την Πέμπτη, στο μέσο της εβδομάδας, γιατί την ήθελα ως κέντρο και κορύφωμα της όλης εργασίας του Σχολειού. Καθετί, μάθημα ή ζωή του Σχολειού, ήθελα σ' αυτή να τείνει και να εκδηλώνει τους καρπούς του, και από αυτή να προέρχεται η παρόρμηση για νέες έρευνες και λύσεις, κατιδίαν, προβλημάτων. Ήθελα οισυγκεντρώσεις αυτές να γίνουν η δόξα και η αποθέωση της όλης μας εργασίας. Σ' αυτή θα προσωποποιόταν το πνεύμα του Σχολειού και η θέληση μας ενιαίας κατεύθυνσης".

Μίλτος Κουντουράς "Κλείστε τα σχολειά"